دکتر سید حسن هاشمی در باره تبلیغ غیر واقعی یک ویدئو در حوزه چشمپزشکی هشدار میدهد
پس از یک روز کاری و درست در لحظهای که دکتر سید حسن هاشمی از فضای اتاق عمل بیرون آمد، فرصتی برای یک گفتگو با او فراهم شد. گفتگو با چشمپزشکی که نه تنها سالهاست به طور مستقیم با چشم و بینایی بیماران سروکار دارد، بلکه در مقطعی نیز جزو سیاستگذاران حوزه سلامت کشور بوده است و دغدغه سلامت مردم همچنان با اوست.
محور اصلی گفتگوی ما، مسالهای بود که از منظر بالینی، اخلاقی و نظارتی، چالشبرانگیز است؛ "تبلیغات فریبنده و اغراقآمیز در مورد پیوند کامل چشم و بازگشت کامل بینایی". تبلیغاتی که با وعدههایی غیرواقعی، مرز باریکی بین امید واقعی و امید واهی ایجاد میکند و انتظارات ناممکن برای بیماران نابینا به وجود میآورد.
آنچه در پی میآید حاصل گفتگو با اوست که از نظرتان میگذرد.
■ آقای دکتر هاشمی ابتدا میخواستم در باره عمل پیوند چشم صحبت کنید. وقتی ما از عمل پیوند چشم حرف میزنیم، دقیقاً از چه میگوییم، پیوند قرنیه، پیوند شبکیه یا کل چشم؟
□ در مورد پیوند کامل چشم با یک اشتباه مصطلح در سطح جامعه مواجهیم و آن اینکه بسیاری گمان میکنند چشم را هم میشود مثل قلب، ریه و یا کلیه به طور کامل پیوند زد، حال آنکه به هیچوجه چنین چیزی وجود ندارد.
چشم بخشی از مغز ماست، هر زمان شنیدید و خواندید که مغز را میشود پیوند زد، بدانید چشم را هم میتوان به طور کامل مورد عمل پیوند قرار داد. چرا؟ چون مغز انسان ۱۲ عصب دارد که همه حرکات اندامها از جمله اندامهای گفتاری، شنیداری، دیداری و دیگر حرکات اعضا و جوارح بدن را تحت کنترل دارد و از این ۱۲ عصب، ۶ تایش در ارتباط با چشم هستند. بنابراین درست است که چشم عضوی دو سانتیمتری از بدن ماست، اما بخش مهمی از مغز در خدمت اوست. پس پیوند کامل چنین عضوی کاری آسان نیست، هر گاه علم توانست عمل پیوند مغز را انجام دهد، پیوند کامل چشم هم انجامشدنی است.
■ پس اکنون چه بخشهایی از چشم قابل پیوند است؟
□ در حال حاضر شایعترین بخش چشم که قابل پیوند میباشد، قرنیه است. یعنی همین لایه شفاف جلوی چشم که گاهی به خاطر بیماری، ضربه و آسیب و یا انواع عفونتها نیاز به پیوند پیدا میکند و در عمل پیوند، آن لایه برداشته میشود و به جای آن لایه چشم فرد متوفی، طی حداکثر ۲۴ ساعت پس از فوت پیوند زده میشود.
■ بنابراین تبلیغاتی که در مورد عمل پیوند چشم مصنوعی الکترونیک هم میشود، نادرست و غیر واقعی است؟
□ هر آنچه درباره پیوند کامل چشم که تا به حال از کسی شنیدهاید و یا در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی دیده و خواندهاید، تبلیغاتی فریبنده است و اطلاعات نادرستی ارائه میدهند؛ شبکیه، مشیمیه، عصب چشم و عضلات چشم قابل پیوند نیستند.
افزون بر قرنیه، بخشهایی از چشم مانند پلک، غشای ملتحمه و یا سلولهای بنیادی قابل پیوند هستند که پوسته چشم را تشکیل میدهند.
■ بر این اساس میتوان گفت در حال حاضر نابینایی قابل برگشت به بینایی نیست؟
□ میتوانم بگویم اگر فردی به هر دلیلی مانند بیماری دیابت، ضربه، بیماری مادرزادی، مصرف الکل و فشار خون، بینایی خود را از دست داده، در حال حاضر راهی برای بازگشت بینایی او وجود ندارد، البته مانند همه رشتههای پزشکی و دیگر علوم در این خصوص دانشمندان در حال تلاش و فعالیت هستند و باید امیدوار بود دانش بشری برای این مشکل راهی پیدا کند و بدون تردید در آینده اتفاقهایی خواهد افتاد، ولی زمان آن مشخص نیست و امیدواریم چنین شود.
■ مساله تبلیغات فریبنده در این خصوص چقدر میتواند به مردم آسیب بزند؟
□ خوب هماکنون آژانسهایی هستند که با تبلیغات گسترده بیماران را با دادن امید واهی حتی به نقاط مختلف دنیا میبرند و خانوادهای که عضو نابینایی دارد، حاضر است هستی و نیستی خود را فدا کند تا بینایی به خودش و یا فرزندش برگردد و من ممنونم که شما این پرسش را مطرح کردید، چون مدتها بود دوست داشتم در این باره صحبت کنم و اکنون فرصتش پیش آمد که به هموطنانم بگویم در حال حاضر در هیچ جای دنیا عمل پیوند کامل چشم صورت نمیگیرد و فریب تبلیغات بیاساس را نخورند.
من حتی دیدهام بیماران کمی متمول با اعتماد به تبلیغات اینگونه آژانسها راهی کشورهایی مانند اسپانیا، روسیه، کشورهای اروپایی بویژه اروپای شرقی شده و به دام باندهای شیادی میافتند که پولشان را بالا میکشند و آنها را تنها و بیپناه به حال خود رها میکنند.
■ آقای دکتر، من چندین سال است در شبکههای اجتماعی فیلمی میبینم که اتاق عملی در شیراز را نشان میدهد و چشمپزشکی که در باره عمل پیوند چشم مصنوعی به نابینایان نوید درمان نابینایی را میدهد و ظاهرا زنی ۴۲ ساله را نشان میدهد که بعد از عمل اظهار رضایت میکند و اشک شوق میریزد و جالب است که این فیلمها مربوط به دهه نود است، ولی همچنان هر از گاهی وایرال میشود.
□ من هم آن فیلم را دیدهام و تعجب میکنم و بسیار متأسفم که چرا بعد از گذشت ۸ _ ۹ سال، هم همکار ما و هم کسانی که دستاندرکارند، اجازه بازنشر آن ویدئو را میدهند و نسبت به اطلاعرسانی و آگاهی بخشی به مردم اقدامی نمیکنند، در حالی که میدانند این عمل سالهاست منسوخ شده و در ایران هم ثمربخش نبوده است.
برای اطلاع شما باید یادآور شوم این ایمپلنت یا پروتز چشمی مربوط میشد به یک کمپانی خارجی که ۱۵ سال پیش وسیلهای را به بازار عرضه کرد و عمدتاً هم برای کسانی مورد استفاده قرار میگرفت که نابینای مادرزاد نبودند، بلکه بعد از تولد سالها بینایی داشتند. این کمپانی مدعی بود که بعد از کارگذاشتن آن ایمپلنت و استفاده از عینک خاص، بیمار دید مناسبی پیدا میکند. در ایران روی آن تبلیغات شد، بسیاری از مردم از اقصی نقاط کشور به شیراز رفته و هزینه زیادی متحمل شدند و ما برای اینکه مطمئن شویم که این عمل مفید است یا مؤثر نیست، دو بیمار هم در تهران عمل شدند و دیدیم آنها هم مانند بیمارانی که در شیراز مورد عمل جراحی قرار گرفته بودند، هیچ نتیجهای نگرفتند. بنابراین فایل این نوع عمل بکلی بسته شد، بویژه آنکه همان کمپانی به دلیل اشکالات این عمل و اینکه برای بیماران نتیجهای در بر نداشت، عرضه ایمپلنت یادشده را از ۶ سال پیش متوقف کرد و جای تأسف است که در ایران عدهای با اغراض سودجویانه یا افرادی از سوی دلالان یا شرکت واردکننده و یا هر کسی دیگری که ما نمیشناسیم و نمیتوانیم نیتخوانی هم کنیم، آن ویدئو را همچنان در شبکههای اجتماعی بازنشر و دست به دست میکنند و موجب فریب مردمی میشوند که گرفتار نابینایی هستند. به هر رو مردم عزیز ما باید بدانند در حال حاضر نه این عمل و نه هیچ عملی در دنیا وجود ندارد که بتواند بینایی را به افراد نابینا برگرداند و ما برای تحقق چنین آرزویی باید همچنان منتظر علم و دستاوردهای جدید آن باشیم.
■ دکتر فکر نمیکنید بهتر بود وقتی چنین ویدئوهایی در داخل همچنان بازنشر میشود، چشمپزشکی که خودش نتیجه قابل دفاعی از این عمل نگرفته به مردم مستقیم و شفاف اطلاعرسانی کند؟
□ این انتظار بجایی است و شایسته است ایشان و حتی انجمن چشمپزشکی شیراز به دلیل انسانی و اخلاقی که مردم بیهوده امیدوار نشوند و به زحمت نیفتند، در این باره اطلاع رسانی کنند. من هر چند وقت یکبار که این ویدئو در شبکههای اجتماعی وایرال میشود و آن را می بینم، دو سه هفته از سوی همکاران غیرچشمپزشک مورد سوال قرار میگیرم که این موضوع تا چه حد واقعی است. چون همکاران چشمپزشک واقعیت را میدانند، ولی کسانی که خارج از این حوزه هستند مدام سوال میکنند و باید به آنها توضیح دهیم که این چنین نیست و فعلاً امیدوار نباشند.
*■ مسأله این است آن فردی که در روستایی دورافتاده زندگی میکند و ممکن است چنین ویدئویی را ببیند، برای به دست آوردن بینایی حاضر است زندگیاش را بفروشد. کما اینکه من با چهار بیماری که این عمل را در شیراز و تهران انجام دادند، صحبت کردم و هر چهار نفر (۳ خانم و یک آقا) تأکید داشتند به رغم هزینه سنگین چندصد میلیون تومانی در سال ۹۶، هیچ نتیجهای از این عمل نگرفتهاند و همچنان از نابینایی رنج میبرند.
*□ بله. به ویژه اینکه صدا و سیما هم آن را پوشش داده بود. البته باید تأکید کنم که این اتفاق مختص بخش چشم هم نیست. خاطرتان هست مدتی تبلیغ میشد درمان فلج با تزریق سلولهای بنیادی؛ عدهای تحت تأثیر همین تبلیغات آمدند و در نخاع آنها تزریق شد و نه تنها فلج درمان نشد که مشکلات دیگری سوار بر آن مشکل شد، چون کاری غیر علمی بود و برای بیماران مشکلات دیگری پدید میآورد.
■ سپاسگزارم از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.
گفتگو: زهرا عرب